Is er werkelijk iets beter dan een wandeling maken, terwijl ‘The Gadfly Suite, Op.97a: VIII.Romance’ van Dmitri Shostakovich op een nét iets te hoog volume door je AirPods blaast? Of een heerlijke zaterdagavond alleen in je huiskamer doorbrengen, terwijl de gehele discografie van Pyotr Ilych Tchaikovsky zich afspeelt op je nieuwe Sony boxen, en je buren zich vervolgens ongetwijfeld afvragen waarom ze dat mooie huis aan de andere kant van het dorp niet hebben gekocht in plaats van het huis naast dat van jou? ‘Ja, dat is er. Dat is er zeker’, zou de ruime meerderheid van mijn leeftijd- en generatiegenoten zeggen.
Alle gein even aan de kant, het zit dus zo: Klassieke muziek is al decennialang aan het vervagen. Maar wáárom? Waarom wordt die eeuwenoude, iconische muziekstijl in de hedendaagse samenleving veel minder gewaardeerd vergeleken met vroeger? Wat maakt, zeg, Ed Sheeran beter dan Johann Sebastian Bach?
Ik heb een paar theorieën verzameld. Muziek is een magisch iets: het heeft de kracht je emoties te beïnvloeden, saaie dingen interessant te maken door het bijvoorbeeld te luisteren tijdens een oninteressante les op de middelbare school (sorry mevrouw Lieshout, het lag niet aan u maar aan mij), en zelfs de kracht om je gebeurtenissen te laten herleven en herinneren: ’Two recent studies—one in the United States and the other in Japan—found that music doesn’t just help us retrieve stored memories, it also helps us lay down new ones.’ (Harvard Health Publishing, 2015). Om even een eigen voorbeeld te noemen, mijn vader had toen het leven nog simpel was (zo’n 12 jaar geleden denk ik) een oude CD-speler in zijn Mitsubishi, met talloze CD’s met muziek uit de jaren 60 en 70. En elke keer als hij me meenam op een ritje, draaide hij waar hij maar zin in had: The Kinks, The Beatles, The Rolling Stones, maar ook Ray Charles, Chuck Berry en Little Richard. Van alles wat, zou je kunnen zeggen. 7-jarige ik ervaarde een openbaring, om het mild uit te drukken. Het gevolg van deze plezierige muzikale indoctrinatie (alweer zo’n milde uitdrukking) was dan ook dat ik deze muziek al snel begon te verwerken in mijn eigen muzieksmaak, en dat er na een paar jaar een zekere mate van nostalgie bij kwam kijken elke keer dat ik ernaar luisterde. Het is de soundtrack van mijn jeugd, en dat zorgde er ook voor dat het zelfs nu elk jaar blijft verschijnen in mijn ‘Spotify Meest Geluisterd’ lijst.
En dat is nou nét het dingetje met klassieke muziek: het genre van de klassieke muziek heeft zichzelf een nadeel gegeven door het moeilijk bereikbaar te maken, op meerdere manieren. Het wordt bijna niet gepromoot d.m.v. bijvoorbeeld sociale media, het wordt zelden op de radio gedraaid, er wordt weinig (naar mijn mening tè weinig) aandacht aan gegeven in het onderwijs, en wordt door een rampzalig gering aantal personen gedraaid op de CD-speler in de Mitsubishi als ze onderweg zijn naar een boerderij in Katwoude met hun lieftallige dochtertje. Met andere woorden, klassieke muziek groeit maar weinig mee met de tijd, waardoor de verspreiding ervan en de aantrekking van eventuele nieuwe luisteraars flink stagneert.
Wat ook een rol kan spelen, is het fenomeen van, niet schrikken, sociale acceptatie. Een van de zwakste punten van de mens is, naar mijn mening, het verlangen naar acceptatie van de meerderheid, van de samenleving. Het zorgt er in veel gevallen voor dat mensen hun persoonlijkheden als het ware verwateren om bij het collectief te horen. Maar waarom doen we dat? In de woorden van mijn oude docent maatschappijwetenschappen: als mensen overeenkomende interesses hebben, vormen zij sneller bindingen. Je hebt het vast zelf wel eens meegemaakt als jonge tiener: Te veel nadenken over je gedrag, wat moet ik wel en niet zeggen? Mogen ze me wel? Ben ik goed genoeg? Mensen zijn sociale wezens die niets liever doen dan bindingen aangaan, en deze bindingen zijn belangrijker dan je zou denken. Op een vaak onbewuste manier bepaalt het verlangen bij een groep te horen onze acties en beslissingen; het stuurt ons als het ware, waardoor we ons gedrag aanpassen om zo aan de norm te voldoen. Aangezien zo weinig mensen op een goede manier worden blootgesteld aan klassieke muziek, en er weinig tot geen bestaande verspreide kanalen zijn om ernaar te luisteren en om het met elkaar te delen, zijn er niet veel groepen, met name in de jeugd, die er graag naar luisteren. Als een individu een diepgaande obsessie heeft met die ‘oude saaie opa muziek’ wat niet in het plaatje van de ‘moderne, hippe groep’ past (onvoorstelbaar, ik weet het), is de persoon al gauw geneigd de klassieke muziek achterwege te laten.
Er zijn gelukkig niet alleen maar regenwolken aan de horizon. In deze nieuwe, snel-veranderende muziekwereld, met onder andere de grondige allesziende algoritmen van Spotify (het is echt eng wat ze tegenwoordig kunnen), nieuwe artificiële intelligenties die de volgende hits kunnen raden, en natuurlijk de steeds verder vorderende ontwikkelingen van productieprogramma’s zoals Ableton Live en Logic Pro X, vinden mensen met een ware passie voor muziek nieuwe manieren om hun ideeën de wereld in te helpen. Dit geldt ook voor het klassieke muziekgenre. Hoewel de vernieuwde klassieke muziek van tegenwoordig nooit identiek zal zijn aan dat van beroemde componisten als Mozart of Beethoven, hoeft dat misschien ook niet. Artiesten zoals Dorothy Clarke, artiestennaam Dodie, met haar inmiddels één jaar oude album ‘Build A Problem’ en Cody Fry met zijn album ‘Flying’ uit 2017 vormen bijvoorbeeld stevige steunpilaren voor het klassieke muziekgenre in de huidige muziekindustrie: zij vermengen, elk op een eigen, uitsluitend unieke manier de moderne pop met het klassieke, en doen dat met behulp van de nieuwste technieken. Zo hebben zij geen live orkest nodig, met strijkinstrumenten en houtblazers en de ‘hele Rambam’, maar kunnen zij met wat produceer technieken, de juiste mensen om hun heen en een goeie homp ervaring al een heel end komen.
Natuurlijk is niet alle ‘nieuwe klassieke muziek’, zo noem ik het even, gemaakt met behulp van productieprogramma’s. Kijk bijvoorbeeld naar filmmuziek. Als de nieuwe klassieke muzikanten van deze eeuw zoals Dodie en Cody Fry de steunpilaren vormen voor het klassieke muziekgenre, vormt filmmuziek als een geheel de fundering, het cement dat het hele klassieke zooitje bij elkaar houdt. Niet alleen is filmmuziek daadwerkelijk nódig om de kunstvorm van de filmproductie op een hoog niveau te houden (hier zou ik een heel apart artikel over kunnen schrijven, en wellicht doe ik dat ook wel), het geeft de componisten juist omdát het zo commercieel is de vrijheid om hun visie tot uiting te brengen, of dat nou met een klassiek symfonieorkest gebeurt, zoals in de stijl van John Williams, die we allemaal wel kennen van Harry Potter en Star Wars, of met wat meer controversiële technieken en instrumenten zoals de stijl van Hans Zimmer in de film Dune (2022): Along with synthesizers, you can hear scraping metal, Indian bamboo flutes, Irish whistles, a juddering drum phrase that Zimmer cals an ‘’anti-groove’’, seismic rumbles of distorted guitar, a war horn that is actually a cello and singing that defies Western musical notation — just to name a few of its disparate elements.’ Het zijn met name de filmcomponisten en muzikanten die tegenwoordig nog het meeste bijdragen aan het klassieke muziekgenre, en dat terwijl ze zich praktisch alleen maar achter de schermen bevinden. Dit aantal muzikanten is echter schaars. Zodra meer muzikanten blijven doen waar ze altijd al goed in zijn geweest, hun geest de vrije loop laten en creëren, zal het klassieke muziekgenre een ware renaissance doormaken.
Het punt dat ik probeer te maken is niet dat klassieke muziek beter is dan de huidige pop. Het is ook niet dat we volgende maand niet meer weten wie Beethoven is, of dat dat te danken is aan de jongere generaties van nu. Ik probeer duidelijk te maken dat het een doodzonde zou zijn als het klassieke muziekgenre ooit uitsterft. Ondanks de beslist onpopulaire publieke opinie over klassieke muziek, is het een van de meest krachtige en verrijkende muziekgenres. Het is zelfs bewezen dat het leren van een klassiek instrument op jonge leeftijd een hele hoop voordelen met zich meebrengt, waaronder snellere ontwikkeling van de wiskundige manier van denken, en een significante verbetering in het leggen van verbanden en het toepassen hiervan. Klassieke muziek raakt de geest op manieren die andere genres niet kunnen, kalmeert je zenuwen of vult je met vreugde in een volledig organische ervaring. Naar mijn eigen ervaring is het dan ook erg behulpzaam bij het studeren, en verhoogt het de concentratie aanzienlijk. Zowel musicals als films worden getransformeerd door een goede symfonie, waardoor de emoties van de acteurs en actrices worden benadrukt en tot leven komen. Klassieke muziekstukken gaan een stap verder, beelden ensceneringen en situaties uit, en drukken emoties uit die met woorden niet bereikt kunnen worden.
De dag dat het laatste symfonieorkest hun laatste concert speelt, en het begin van de muziek volledig vervaagd is, zal een treurige zijn – als het niet voor het verlies van de muziek zelf is, dan voor de verdwijning van alles wat het ons oplevert door het in leven te houden.
