Hoe reageer je op een coming out?

Wat we van tv-series kunnen leren over uit de kast komen

‘Hoera! Het is een homo’, ‘No shit Sherlock’ en ‘Hup homo hup.’ Met deze teksten begon het tijdschrift L’Homo in 2018 een goedbedoelde campagne om lhbti’ers te ‘feliciteren’ met hun coming out. Het plan betrof een uitgebreide reeks wenskaarten die je kon sturen als iemand net uit de kast gekomen was. De achterliggende gedachte was dat een coming out vaak nog ‘een ding’ is en dat een lollig kaartje zou helpen om het ‘grote moment’ ietwat luchtiger te maken. De ludieke actie van L’Homo kon uiteindelijk op weinig steun rekenen. Veel mensen bekritiseerden het tijdschrift voor het “cashen op gay” en het feit dat de kaartjes “meer bedoeld leken voor de afzender die op deze manier kon etaleren hoe ruimdenkend hij of zij wel niet is.”

Hoewel deze controverse alweer drie jaar oud is, kan ik me herinneren dat de kwestie me destijds flink aan het denken zette. Ik vroeg mezelf af welke lhbti’er (die net een gewichtig moment in zijn/haar/hun leven heeft meegemaakt) blij zou worden van een kaartje met de tekst ‘flikkers zijn schitterend’ of ‘poesje toch.’ Ik kon me er weinig bij voorstellen. Echter, terwijl ik me realiseerde hoe suf zo’n L’Homo-kaartje was, besefte ik dat ik eigenlijk niet goed wist wat ik dan wél zou doen als iemand bij mij uit de kast zou komen. Hoewel mensen altijd verkondigen dat je zo ‘gewoon’ mogelijk moet reageren, viel ik toch vaak stil als iemand vertelde gay, lesbisch, aseksueel, transseksueel enzovoorts te zijn. Dat had verder niets te maken met een gebrek aan acceptatie van mijn kant, want met de geaardheid van iemand anders heb ik nooit moeite gehad. Ik worstelde eerder met de vraag: wat wil deze persoon nu van mij horen? Met een zin als ‘ja, dat wist ik allang’ voelt het voor mij alsof je de coming out van iemand anders eigenlijk vooral op jezelf betrekt. Een beetje in de trant van ‘mijn mensenkennis is blijkbaar zo fantastisch dat ik de geaardheid van andere mensen kan raden voordat die mensen het zelf doorhebben.’ Met de woorden ‘oh wat goed!’ (of een andere overenthousiaste oneliner) heb ik het idee dat je juist het onderscheid tussen heteroseksualiteit en de andere seksualiteit benadrukt, want blijkbaar is die seksualiteit ‘goed’ of ‘leuk’ en heteroseksualiteit ‘gewoon.’ En dan is er nog de optie waarbij je zo nonchalant mogelijk reageert en het hele gesprek vlug laat overwaaien. Deze tactiek kan positief werken, aangezien je de coming out niet groter maakt dan dat het is, maar tegelijkertijd bagatelliseert het ook de moed die iemand heeft verzameld om het eindelijk aan je te vertellen. Kortom, genoeg opties maar geen van alle perfect.

Toen ik bijna overtuigd was van het feit dat ik nooit achter de perfecte reactie op een coming out zou komen, vond ik het gouden hulpmiddel: tv-series. Tegenwoordig beschikken we over tientallen tv-series waarin fictieve personages uit de kast komen bij hun heteroseksuele tegenspelers. Sommige van deze fictieve coming outs verlopen, net als echte coming outs, niet altijd even soepel. Echter, er is de afgelopen jaren overduidelijk sprake van een trend als het gaat om positieve representaties van uit de kast komen. Steeds vaker komen scènes voorbij waarin personages openlijk spreken over hun geaardheid en de tegenpartij nagenoeg perfect reageert. Oftewel: het ultieme afkijkmateriaal voor onwetende hetero’s die nog (onbedoeld) stilvallen wanneer iemand uitkomt voor zijn/haar/hun geaardheid.

Hoewel ik zelf een behoorlijk aantal scènes voor de geest kon halen, besloot ik om voor dit artikel ook de hulp in te schakelen van iemand die zélf een coming out heeft gehad. Want wat heeft het voor zin als ik de tactieken van fictieve personages ga toepassen, zonder dat iemand uit de lhbti-gemeenschap deze tactieken heeft goedgekeurd? Esmee Tol, medeschrijfster voor enClave, kwam op haar zeventiende uit de kast als lesbisch. Zij weet dus als geen ander hoe het is om een coming out mee te maken en kon dan ook moeiteloos verschillende tv-series opnoemen waar de coming out van een personage op een positieve manier wordt weergegeven. Samen kwamen we tot vier scènes die voor Esmee aanvoelden als “comfort scènes” en die voor mij een bron waren van ‘lering en vermaak’. Dus alle onwetende hetero’s, lees vooral verder!

Stranger Things

Toen ik Esmee vroeg welke series over goede coming-out-scènes beschikken, kreeg ik het volgende antwoord: “OMG. STRANGER THINGS.” Hoewel deze Amerikaanse serie vooral draait om de sinistere avonturen van Eleven en haar vrienden, is er ruime aandacht voor de lhbti-gemeenschap in de verhaallijn. Het personage Robin (Maya Hawke) komt in het derde seizoen uit de kast als lesbisch bij haar vriend Steve (Joe Keery). Op de vloer van het openbare toilet vertelt Robin dat ze op meisjes valt. De eerste reactie van Steve is een bescheiden “oh”, waarna hij aangeeft even te moeten nadenken. Dan verbreekt hij de stilte door een grapje te maken over Tammy Thompson, het meisje waarop Robin een oogje heeft. Hij noemt haar “een totale mislukking” en imiteert haar zangkunsten, wat Robin aan het lachen maakt. Esmee prijst deze scène uit Stranger Things, aangezien Steve in eerste instantie verward reageert, maar zich vervolgens herpakt door iets luchtigs van de situatie te maken. U hoort het mensen, jezelf herpakken is toegestaan.

Bovendien rekent Esmee deze scène tot één van haar favoriete coming-out scènes vanwege het feit dat beide personages geen label plakken op de seksualiteit van Robin. Steve noemt nergens het woord ‘lesbisch’, en gaat in plaats daarvan in op Robins gevoelens voor één specifiek meisje. Of zoals Esmee het verwoordt: “het is gewoon een intiem gesprek tussen twee goede vrienden.” Ook in de reacties op YouTube wordt de aanpak van Steve erg gewaardeerd. Ze prijzen vooral het feit dat Steve geen seksueel getinte opmerkingen maakt over Robins geaardheid; iets waar veel heteromannen in vervallen als ze horen dat een meisje op meisjes valt. De algemene consensus op YouTube is dan ook “be like Steve”. Oké, staat genoteerd.

SKAM

SKAM is een Noorse (web)serie die in 2016 wereldwijd bekend werd met het liefdesverhaal tussen Isak en Even, twee jongens op een middelbare school in Oslo. De 17-jarige Isak Valtersen (Tarjei Sandvik Moe) komt er in het derde seizoen achter dat hij niet op meisjes valt, maar op de charmante Even (Henrik Holm). Na een langdurige worsteling met interne homofobie praat Isak voor het eerst over zijn gevoelens met beste vriend Jonas. De twee 17-jarige jongens zitten op een bankje in het park wanneer Isak begint over het feit dat hij zich de laatste tijd nogal “raar” gedraagt. Hij legt uit dat het komt omdat hij iemand leuk vindt en laat Jonas raden wie deze persoon kan zijn. Na een paar wilde speculaties, geeft Isak zijn vriend een hint: “het is geen meisje.”

De reactie van Jonas die volgt op deze openbaring van Isak is hartverwarmend. Wanneer Isak bevestigt dat het om Even gaat, grapt Jonas: “knappe jongen wel.” Vervolgens barst hij in lachen uit en geeft hij eerlijk toe dat hij niet zo goed weet wat hij moet zeggen. Dat weerhoudt hem er echter niet van om serieus op Isaks situatie in te gaan. Hij vraagt Isak wat er gaande is tussen hem en Even, en als blijkt dat Even nog een vriendin heeft, antwoordt Jonas dat Even het snel moet uitmaken. Jonas’ aanpak op Isaks coming out bestaat dus uit het bieden van een luisterend oor en het geven van liefdesadvies dat in wezen niet verschilt van het advies dat je een hetero zou geven wanneer hij/zij een oogje heeft op iemand. Een aspect dat deze scène in mijn ogen afmaakt, is het feit dat Jonas gedurende de scène blijft eten van zijn kebab. Het lijkt misschien een onbenullig detail, maar voor mij geeft het aan hoe comfortabel Jonas zich met de situatie voelt. En het is precies díe ongedwongenheid die ervoor zorgt dat de persoon aan de andere kant weer rustig kan uitademen.

Everything Sucks!

Hoewel de eerste reactie op een coming out belangrijk is, is het volgens Esmee ook belangrijk hoe je die persoon ondersteunt in het proces dat daarop volgt. Een positieve reactie op een coming out heeft weinig zin als je er vervolgens nooit meer met een woord over rept. De Amerikaanse serie Everything Sucks! is een goed voorbeeld van hoe iemand ook ná het grote ‘uit-de-kast-moment’ een helpende hand blijft bieden aan degene die zojuist het begin van de regenboog heeft gevonden. In Everything Sucks! vertelt het personage Kate aan haar beste vriend Luke dat ze denkt lesbisch te zijn. In de zoektocht die daarop volgt, staat Luke steevast aan haar zijde. Hij helpt haar bij het uitvogelen van haar seksualiteit en neemt haar in bescherming door zich op school voor te doen als Kates vriendje. Uiteindelijk neemt hij haar zelfs mee naar een concert van één van haar favoriete queer artiesten, waar ze twee meisjes met elkaar ziet zoenen. Dit is voor Kate en soort ‘eureka’ moment, wat haar een stap dichterbij zelfacceptatie brengt. Het feit dat je als vriend, vriendin, broer/zus, vader/moeder, neef/nicht enzovoorts de facilitator kunt zijn van een dergelijk euforisch moment in het leven van iemand uit de lhbti-gemeenschap, is een belangrijk gegeven om je bewust van te zijn. En daar zijn echt niet altijd gewichtige gesprekken voor nodig; het kan al met een uitnodiging voor een queer concert.

Derry Girls

Ten slotte mocht volgens Esmee de coming out scène uit Derry Girls niet ontbreken, en wel vanwege het feit dat hier juist geen sprake is van een perfecte coming out. Wanneer het personage Clare bij haar vriendin Erin uit de kast komt, is er geen slechtere reactie mogelijk; Erin ontkent Clares geaardheid met een grapje en duwt Clare als het ware terug de kast in. De coming out eindigt in een ruzie tussen de meiden. Waarom deze scène dan toch in het rijtje ‘goede coming out scènes’ hoort, is het feit dat uit de negatieve reactie van Erin uiteindelijk iets moois ontstaat, namelijk de reactie van Erins vader. Wanneer Erin thuiskomt en vertelt dat ze niet langer vriendinnen kan zijn met Clare vanwege haar seksualiteit, benadrukt Erins vader dat Clare “nergens heen is”. Erins vader maakt duidelijk dat Clares seksualiteit niets verandert aan Clare als persoon (ook een goede oneliner voor een coming out trouwens), en dat een vriendschap nooit moet eindigen als gevolg van de geaardheid van de andere partij. Erin neemt het advies van haar vader aan en maakt het goed met Clare. “De coming out scène in Derry Girls laat dus prachtig zien hoe mensen misschien eerst niet reageren zoals je zou hopen, maar uiteindelijk tóch bijdraaien”, zo vertelt Esmee. En die initiële worsteling is oké, zolang je je fouten maar inziet en er voor opdraait. Anders gezegd: de perfecte reactie op een coming out bestaat niet, maar je kunt op z’n minst je beste beentje voorzetten.