Peaky Blinders

De populariteit van de (postmoderne) antiheld
Baanbrekende, hedendaagse series als The Sopranos (1999-2007), The Wire (2002 – 2008), Dexter (2006-2013), Breaking Bad (2008-2013), Boardwalk Empire (2010-2014), House Of Cards (2013-2018), True Detective (2014-2019) en Peaky Blinders (2013-nu) hebben allen een antiheld als hoofdpersoon. Wij postmodernen geloven niet meer in onkreukbare helden. Volgens de Britse filmwetenschapper Murray Smith zijn wij als toeschouwers sowieso bereid om onze eigen normen en waarden (de externe morele structuur) in de beoordeling van een filmpersonage voor de duur van de film buiten werking te stellen (de interne morele structuur). Rond welke bekende narratieve thema’s is Peaky Blinders opgebouwd? Welke invloeden zijn zichtbaar? Welke technieken worden ingezet om de sympathie van de kijker (ook die van mij) voor hoofd van een criminele organisatie Thomas Shelby te winnen?, en welke rol speelt de anachronistische soundtrack daarbij? Dat de kijker zijn eigen normen & waarden even opzij zet, wordt natuurlijk vergemakkelijkt doordat Thomas Shelby’s vijanden een nog groter (institutioneel kwaad) vertegenwoordigen: o.a. detective-chief inspector major Campbell (Sam Neill) (serie 1), bendeleider Billy Kimber (Charlie Creed-Miles (serie 1 & 2), kingpin Darby Sabini (Noah Taylor) (serie 2), child molester Father John Hughes (Paddy Considine) (serie 3) die de kroon spande, de Russische aartshertog Leon Petrovich Romanov (Jan Bijvoet) (serie 3), New Yorkse maffiabaas Luca Changretta (Adrien Brody) (serie 4), en voorlopig de laatste, maar zeker niet de minste, Lagerhuislid en fascistenleider Sir Oswald Mosley (serie 5).

Van The Godfather (1971) naar Peaky Blinders (2013)
Een van de eerste antihelden was Michael Corleone (Al Pacino) uit de Godfather (1971). Thomas Shelby (Cillian Murphy) lijkt vooral op hem te zijn geënt. Scenarioschrijver Steven Knight zegt weinig van de bovengenoemde series te hebben gezien, maar voor The Godfather (1971) geldt dat vast niet. Zowel Michael Corleone als Thomas Shelby staan aan het hoofd van een misdaadfamilie maar streven naar legale activiteiten. Gedecoreerde ex-militairen die hun leven voor hun vaderland in de waagschaal hebben gesteld. Ze zijn hun grote liefde kwijt, waken als een moederkloek over hun familie, en hebben beiden een oudere broer met losse handjes en wat minder overzicht. Maar waar Sonny Corleone (James Caan) al vroeg in het verhaal wordt geliquideerd, doet de cocaïne snuivende (was toen legaal) oudste zoon Arthur Shelby (Paul Anderson) een stapje opzij, en gaat hij wat meer fungeren als de familievuisten. Thomas rookt opium en Arthur snuift cocaïne. Beiden drinken als tempeliers. Ierse whisky. Verder is Thomas anders dan Michael Corleone 
wel seksueel actief, en succesvol daarin bovendien. Mijn vrouw Sandra vindt hem niet sympathiek maar wel woest sexy. “Als ie voor de deur staat, ga ik direct met hem mee”, zegt ze dan altijd wat giechelig. Hij kan zowel incasseren als uitdelen zonder met zijn helblauwe ogen te knipperen. Die karakteristieke dictie in dat prachtige Birminghamse dialect, waarbij hij op kalme toon praat zonder te ademen (astma opgelopen in de loopgraven) maar wel te roken. 

Als lid van The Order Of The British Empire (OBE) van wie zowel de moeder als de vader deels afstammen van de Roma bereikt Thomas Shelby de hogere middenklasse en een zetel in het Britse Lagerhuis, hoewel alles aan het einde van de vijfde serie¹ nog op het spel staat. Tot nu toe kwam hij verder dan Michael Corleone. Die neiging tot normovertreding 
en dat wat meer gelaagde karakter maakt antihelden interessant. Waarschijnlijk mede om deze reden worstelt een relatief groot aantal van de antihelden uit voornoemde series met een psychiatrisch probleem: denk aan Tony Soprano (angststoornis), Dexter (minimaal een persoonlijkheidsstoornis) en natuurlijk Thomas Shelby (PTSS). Peaky Blinders 
verschilt van dezelfde series omdat zij Brits in plaats van Amerikaans is, en omdat zij als kostuumdrama in een andere tijd speelt (Boardwalk Empire ook).

‘A working class antidote to Downton Abbey’ 
Net als Downton Abbey is Peaky Blinders dus een Brits kostuumdrama. Beide spelen in dezelfde woelige periode (het Britse interbellum), wat een inzichtverschaffende vergelijking mogelijk maakt. Allereerst portretteren zij natuurlijk twee diametraal verschillende milieus: respectievelijk de Britse arbeidersklasse en de hogere Britse landadel. Scenarioschrijver Steven Knight 
noemde Peaky Blinders eens ‘a working class antidote to Downton Abbey’. 
Peaky Blinders is in ieder geval de eerste kostuumdramaserie die vanuit het perspectief van de Britse working class naar de maatschappij kijkt. In het in landelijk Yorkshire gelegen Downton Abbey speelt de arbeidersklasse geen noemenswaardige rol. Groot-Brittannië is nog altijd een klassenmaatschappij. De aan beide series ten grondslag liggende wereldbeelden (ideologieën) lijken dan ook diametraal van elkaar te verschillen. Omdat Thomas Shelby tijdens de slag om de Somme zijn leven heeft gewaagd als ‘Tunneler’² – Lord Grantham vervulde, weliswaar met tegenzin, een ceremoniële officierspositie in het in zijn eigen Downton Abbey ingerichte noodhospitaal voor (onder)officieren – is Thomas Shelby vast van plan om zijn deel van de ‘vooruitgang’ en welvaart te claimen. Iets wat de gemiddelde eenentwintigde eeuwse toeschouwer maar al te goed zal begrijpen. De historische gebeurtenissen uit het interbellum – de eerste verwerking van The Great War (WO I), die na de Russische revolutie in Londen om diverse soorten hulp (militair, humanitair) zoekende Russische adel, de eerste feministische revolutie en de opkomst van de flapper gedurende de roaring twenties, de opkomst van het Britse fascisme in de dertiger jaren (Oswald Mosley) – lijken het actievere leven van social climber en entrepeneur 
Thomas Shelby meer te raken. De maatschappelijk vrij passieve Lord Grantham 
(Hugh Bonneville) is vooral gericht op het behoud van wat hij al heeft, en daarvoor hoeft hij eigenlijk niet eens de deur uit. Hij leest het wel in de krant. Een lid van de leasure class. 
 
De Russen komen 
De Russen die in de orbit van de Peaky Blinders verschijnen, hebben de strijd tegen het communisme nog niet opgegeven. Wat wilde aartshertog Romanov (een sterke Jan Bijvoet) los van kaviaar blijven eten nu eigenlijk? En nu we het toch over de strijd voor gelijke rechten hebben, de vrouwen in Peaky Blinders hebben meer macht. De Shelby-vrouwen die tijdens WO I hun eigen boontjes moesten doppen opereren onder leiding van tante Polly Gray (zus van Thomas moeder) als een eenheid en hebben dus meer invloed op de gang van zaken. Dit weerspiegelt zich in de soundtrack waarvan de sfeer in belangrijke mate wordt bepaald door vrouwen: PJ Harvey, Anna Calvi en Laura Marling. Een belangrijk punt waarop Thomas Shelby verschilt van de andere antihelden is dat hij seksueel en relationeel goed in de markt ligt bij vrouwen uit elke klasse. Waar Downton Abbey vrij preuts is, worden seksscènes in Peaky Blinders in de regel niet uit de weg gegaan, sterker nog het vormen hoogtepunten, met als parel in de kroon die scène (serie 3) waarin onze eigen Caite Jansen als toekomstig groothertogin, nu prinses Tatiana Petrovna, Thomas Shelby in de geneugten van de Russische wurgseks inwijdt. Dit wordt zelfs Thomas Shelby te gek. Die orgiescène die als een soort initiatierite voorafging aan de onderhandelingen met deze Russische adel is ook memorabel. Beide series besteden veel aandacht aan de mise en scène. 
Birmingham’s Small Heath (Peaky Blinders) vormt een wat meer gestileerd decor (dit moest nagebouwd worden), wellicht omdat het Yorkshire van de Crawleys (Downton Abbey) dat van zichzelf al is. Onze postmoderne blik eist blijkbaar een zekere esthetisering. Het succes van de gehele ‘esthetica’ van Peaky Blinders blijkt uit het feit dat zij terugkomt in het huidige modebeeld. De echte Peaky Blinders droegen die kleding om eenheid, en dus kracht uit te stralen. 
 
Anachronistische³ soundtrack 
Die scènes waarbij de Shelby broers door Birminghams prachtig roetzwart geschilderde Small Heath richting de kijker lopen, zijn duidelijk geënt op de openingsscène van Quentin Tarantino’s Reservoir Dogs (1992). Peaky Blinders bevat ook veel buitensporig geweld. Dat de Peaky Blinders working class zijn, blijkt niet in het minst uit de anachronistische (een postmodern kenmerk) gothic en indie rock soundtrack die hun revolutionaire (rockmuziek is per definitie anti-establishment) karakter verklankt (ep. 3, s.5). Francis Ford Coppola (The Godfather) meets Quentin Tarantino. MTV (1981) en het ook sterk gestileerde Miami Vice (1984-1990) vormen nog eerdere, belangrijke invloeden. De hele sterke soundtrack bestaat grotendeels uit bestaande tracks, speciaal voor de serie gespeelde covers en speciaal voor de serie gecomponeerde tracks (de exacte verhoudingen ken ik helaas niet). De soundtrack bevat het puikje van de zalm. Een exquise selectie uit vijftig jaar, wat gotisch ingestoken indierock. Waar Downton Abbey elk anachronisme zorgvuldig tracht te vermijden, vormt een anachronisme (de soundtrack) een handelsmerk van Peaky Blinders. De belangrijkste karakters (Thomas Shelby, tante Polly Gray en broer Arthur Shelby) worden er feitelijk mee opgeladen. Series hebben hiervoor veel meer tijd dan films. Van de wijze waarop dit bij Thomas Shelby gebeurt, geef ik hierna twee voorbeelden: The Wizard (1970) van Black Sabbath en Lazarus (2015) van David Bowie. Elke aflevering van Peaky Blinders vormt een soort adrenalinerush. Die uitgekiend samengestelde rock soundtrack, dat steeds wisselende verteltempo en het abrupt (een harde cut) switchen tussen emotioneel verschillend geladen sfeertjes zorgen voor een beleving als een rit in een achtbaan. Vrijwel alle Peaky Blinders-afleveringen kennen een zogenaamde cold opening: geen uitgebreide openingscredits, je valt direct in het verhaal. Na deze openingsscène volgt een zwart scherm met witte letters, en dan volgt meestal Nick Cave’s versie van zijn eigen Red Right Hand (1994). 
 
Non-diegetisch of intern diegetisch? 
Is Thomas Shelby inderdaad die ‘tall, dark en handsome man’ uit Red Right Hand (1994)? In de openingsscène rijdt hij precies gelijk op het ritme daarvan op een wit paard door Chinatown, om haar te laten zegenen voor de winst die Thomas uiteindelijk wil maken door mensen die daarin geloven op het paard te laten wedden, om haar dan uiteindelijk te laten verliezen. Het beeld is heel sterk. PJ Harvey zingt Red Right Hand (ep.3, s.2) meer alsof deze man het op haar voorzien heeft. In hun Film Art (2008)⁴ leggen Bordwell en Thompson het verschil uit
tussen diegetisch geluid en niet-diegetisch geluid (p. 278)⁵. Het eerste geluid komt uit de wereld die in de film wordt afgebeeld, het tweede komt van daarbuiten: de acteurs in beeld horen het eerste wel, maar het tweede niet. Vervolgens onderscheiden zij extern diegetisch geluid en intern diegetisch geluid (p. 284). Extern is wanneer personages het kunnen horen, en intern wanneer alleen een bepaald personage het in zijn of haar hoofd hoort. Wat is dan het verschil tussen non-diegetisch en intern diegetisch? Dat onderscheid kan inderdaad problematisch zijn. Bordwell en Thompson bespreken (p. 286-287) de openingsscène van Apocalypse Now (1979) waarin Captain Willard de ventilator die aan het plafond draait (diegetisch) aanziet voor de wieken van een helikopter. Ondertussen horen wij The End (1967) van The Doors.⁶ Dit kan zowel non-diegetisch zijn (een extern commentaar in de vorm van gewone achtergrondmuziek) als intern diegetisch (onderdeel van de Vietnam-fantasie van de Willard). Het vormt een belangrijk verschil. Een regisseur kan dus spelen met dit onderscheid en Steven Knight doet dat voornamelijk door bijvoorbeeld geluiden die duidelijk diegetisch zijn (het hijgende paard, het gefluister van de Chinese waarzegster en de wind) door Red Right Hand te mixen waardoor de muziek als het ware meer richting intern diegetisch geluid gaat. 
 
Het opladen van karakters 
Worden karakters sneller opgeladen door bekende songs? Bij mij waarschijnlijk wel. Birminghams beroemdste band Black Sabbath wiens zware metaal continu door de gehele mise en scène en de soundtrack spookte, gaf naar mijn smaak met The Wizard⁷ pas vrij laat (ep.1, s.5) acte de présence. Het gaat over een tovenaar die de werkelijkheid ten goede verandert. Het vormt de muzikale begeleiding wanneer Thomas Shelby hun eigen pub The Garrison binnenloopt en de gehele avond gratis drank aan alle bezoekers aanbiedt, om te verbergen dat de Shelby Company Ltd midscheeps is geraakt door de Beurskracht van 1929. The Wizard begint met de mondharmonica van Ozzy Osbourne, en is een door Jimi Hendrix beïnvloedde blues, heavy metal, want zo zou deze muziek gaan heten. Iemand die deze muziek heel goed kent, vereenzelvigt zich sneller met de emoties van de hoofdpersoon indien het idee bestaat dat deze hoofdpersoon deze muziek ook in zijn hoofd hoort. Historisch gezien kan Thomas Shelby deze muziek natuurlijk nooit hebben gekend. Lazarus is de zwanenzang van de tweede rock artiest waar ik ooit naar luisterde. Die clip waarin hij die bandages om zijn hoofd heeft en door kleine op knopen lijkende kralen de dood in kijkt, bezorgde mij een unheimisch gevoel terwijl ik mijn ogen er niet vanaf kon houden. Drie dagen daarna overleed hij. Typisch Bowie natuurlijk. De eenzaamheid van Bowie is ook die van Thomas Shelby. Als kijker kun je niet anders dan compassie voor hem voelen. Nadat hij bijna wordt doodgeslagen door Father Hughes’ handlangers brengt hij drie maanden door in een ziekenhuis waar hij een soort harnas draagt om zijn hoofd en nek te fixeren (ep.5, s.3). Hij staat wel op uit de dood. Gelukkig maar. 

Conclusie 
Hoewel Thomas Shelby een crimineel is, doet hij er alles aan om die fase achter zich te laten. Een social climber pur sang. Scenarioschrijver Steven Knight doet er op zijn beurt alles aan om ons te doen geloven dat Tommy diep in zijn hart een fatsoenlijk mens is. Ik denk dat ik dat wel geloof. De soundtrack slaagt er in ieder geval in om de afstand tussen Thomas Shelby en mij aanmerkelijk te verkleinen. Zoals alle goede kunst zuigt Peaky Blinders al datgene op wat zij kan gebruiken van hetgeen aan haar voorgegaan is om er iets compleet nieuws van te maken. En dat is gelukt. 
 _____________________________________________________________________________________________

1. De zesde serie verschijnt eind 2021 bij de BBC en later op Netflix. 
2. Wikipedia: Op 24 juni 1916 begon een vrijwel onafgebroken bombardement op de Duitse linies door 1437 kanonnen, houwitsers en mortieren. In totaal werden meer dan 1.500.000 granaten afgeschoten. Op 1 juli 1916, om exact 07.30 uur, werd het sein gegeven voor de aanval. Enige minuten daarvoor werden ondertunnelde Duitse posities met mijnen van 23 ton opgeblazen. Deze tunnels waren in de maanden voorafgaand hieraan onder moeilijke omstandigheden uitgegraven door speciaal daarvoor opgerichte eenheden. 
3. Brian Helgeland was een van de eersten die in het Middeleeuwse A Knights Tale (2001) rockmuziek (We will rock you!) als anachronistisch element gebruikte in een Hollywoodfilm. 
4. Eight Edition, McGraw-Hill, New York.
5. Peter Verstraten heeft het in zijn Handboek Filmnarratologie (2008) op p. 155 over Intra- en extradiegetische muziek. 
6. Overigens is dit lied ook al te horen in de openingsscène met op de achtergrond die over de gehele linie in brand gestoken jungle. Kippenvel. 
7. Het tweede nummer van hun titelloze debuut uit 1970 – de geboorte van de heavy metal.