De film duurt meer dan drie uur en verveelt geen minuut. Ik heb zelfs de aftiteling
helemaal uitgezeten. Het eerste deel van de film speelt zich af in Nazi-Duitsland. Kurt wordt als kleine jongen door zijn tante Elisabeth meegenomen naar een museum omdat ze zijn
kunstzinnig talent wil stimuleren. Daar krijgen ze een rondleiding langs Entartete
Kunst. Aan de hand van schilderijen van o.a. Picasso en Kandinsky wordt uitgelegd
waarom deze moderne kunst gedegenereerd is en niets toevoegt aan de glorie van
nazi-Duitsland.
Kurt mag van Elisabeth aan niemand vertellen dat zij de werken wel mooi vindt. Haar lessen aan Kurt zijn: kijk niet weg, kijk nooit weg, alles wat waar is, is mooi. Nadat bij de vrijgevochten tante schizofrenie is vastgesteld, wordt zij opgenomen in een psychiatrische kliniek. Daar wordt ze eerst gesteriliseerd en later vergast in het kader van het Nazi eugeneticaprogramma. Tot groot verdriet van Kurt en zijn familie. Deze verschrikking wordt gevolgd door het bombardement van
Dresden, de dood van zijn broers en de bezetting van Oost-Duitsland door de
Russen.
Het tweede deel speelt zich af in de communistische DDR. Kurt schildert sociaal-realistische slogans in een werkplaats en mag een opleiding volgen aan de kunstacademie van Dresden. Hij blijkt getalenteerd te zijn en wordt een vooraanstaand DDR-schilder, gespecialiseerd in grote sociaal-realistische muurschilderingen die de glorie van de arbeider en de communistische heilstaat moeten verbeelden. Op de academie ontmoet hij Ellie, die een mode-opleiding volgt.
Zij en Kurt weten niet dat haar vader de SS-arts is, die het eugenetica-programma van de nazi’s uitvoerde. Beschermd door een Russische commandant heeft deze arts weer een carrière als gynaecoloog en ziekenhuisdirecteur weten op te bouwen.
Kurt en Ellie worden verliefd op elkaar. Dit staat haar vader niet aan. Hij probeert op gruwelijke wijze de relatie kapot te maken. Ondanks zijn tegenwerking blijven zij bij elkaar. Met grote tegenzin werkt Kurt ondertussen verder aan zijn bombastische werken. De opvattingen over kunst zijn in de DDR vergelijkbaar met die in Nazi-Duitsland. Kunst staat in dienst van de ideologie.
Uiteindelijk vlucht het liefdespaar naar het kapitalistische West-Duitsland, vlak voordat vluchten bijna onmogelijk wordt door het bouwen van de Berlijnse muur. De muurschilderingen die Kurt in de DDR heeft gemaakt worden natuurlijk witgekalkt Kurt bemachtigt een studieplek aan de zeer progressieve kunstacademie van Düsseldorf en probeert daar uit te vinden hoe hij zijn eigen identiteit tot uitdrukking kan brengen. De vader van Ellie is overigens ook naar West-Duitsland gevlucht omdat daar zijn rol in het eugeneticaprogramma dreigt uit te komen. Opportunist als
hij is, weet hij zich daar ook weer op te werken tot een invloedrijke positie. Hij blijf Kurt en Ellie subtiel dwarszitten. Kurt worstelt met het ontwikkelen van een eigen stijl.
Door terug te grijpen naar de lessen van zijn tante en de vormende jaren uit zijn
vroegste jeugd ontdekt Kurt hoe hij zich het beste kan uiten. Tenslotte komen Kurt en
Ellie er achter welke rol haar vader in hun leven heeft gespeeld.
De film heeft verschillende invalshoeken. De grote lijn is de creatieve ontwikkeling
van Kurt Barnert tot bekend kunstenaar (losjes gebaseerd op het leven van de Duitse
kunstenaar Gerhard Richter die in 1961 van de DDR naar West-Duitsland vluchtte).
Het eugeneticaprogramma van de nazi’s, gebaseerd op hun verderfelijke rassenleer.
Opvattingen over de rol van de kunst in autoritaire ideologieën zoals het nazisme en
het communisme. Kunst in het vrije westen die vooral de kunstenaar als creatief en
scheppend individu ziet. En tenslotte het liefdesverhaal van Kurt en Ellie.
Dit alles wordt meeslepend en geloofwaardig in een geweldige film neergezet. De
film heeft twee Oscarnominaties gehad en is zeer de moeite en de tijd van het
bekijken waard.
Huub Bexkens
______________________________________________________________________________________________
Filmhuis PX : woensdag 26 oktober 2022
