Grootheden van het Franse lied

Charles Aznavour, Jacques Brel, Edith Piaf, Serge Gainsbourg, Julien Clerc, Jacques Dutronc. Een groot gedeelte van deze namen zal mensen niet zo veel zeggen, hoogstens bekend voorkomen. Wat ze allen gemeen hebben, is dat ze ten grondslag liggen aan het muziekgenre dat ik vandaag ga bespreken: Het Franse Chanson. Geïnspireerd door de eerder geschreven blog van Donna Marie Veerman over klassieke muziek ga ik deze andere (naar mijn mening) onderbelichte muzieksoort even ‘dans la soleiltje’ te zetten om hopelijk meer mensen te enthousiasmeren voor de muziek van een aantal van de beste zangers/zangeressen die ooit geleefd hebben.

De muziekstroming van “het Franse Lied”, vaak gezongen in een poëtisch-verhalende vorm, bestaat al eeuwenlang. In de jaren ’50 en ’60 van de 20e eeuw begon het echter pas echt internationale bekendheid te krijgen met het werk van onder andere chansonniers Edith Piaf & Charles Aznavour. Hoewel mensen vaak niet direct een voorbeeld van een Franse Chanson kunnen noemen, zijn velen onder ons direct of indirect opgegroeid met het Franse lied. Begrijpelijk, aangezien liedjes als bijvoorbeeld “La Vie en Rose” van Edith Piaf veelvoudig gecoverd zijn (mijn persoonlijke favoriet is van zangeres Zaz) dat het soms moeilijk te achterhalen is wie het lied oorspronkelijk zong. Het zou mij inmiddels niet eens verrassen als rapper Lange Frans onder een alter ego als “Lange Fransoos” de coverplaat “Lavieh ah Rosuh” zou besluiten uit te brengen. De reden dat ik hierboven “indirect opgegroeid” schrijf is gebaseerd op de sterke invloed die het Franse Chanson heeft gehad op Nederlandse muziek.

Beginnend, ons Volendammer dorpseigen BZN heeft meerdere Franse hits gescoord, waaronder het meest beluisterde nummer van de band op Spotify; “Mon Amour”. Het zou je verrassen hoeveel Nederlandse klassiekers en hits zijn voortgekomen of zelfs vertaalde covers zijn van Franse liedjes. “Het Dorp”, van Wim Sonneveld bijvoorbeeld, dit jaar nog verkozen als #1 in de Evergreen Top 1000 van Radio 5, is gebaseerd op het nummer “La Montagne” van de goed besnorde Jean Ferrat. Ook nummers van André Hazes zoals bijvoorbeeld “Het laatste rondje”, het oer-Hollandse nummer waarbij je bij het luisteren jezelf meteen waant in een Amsterdams bruin café, is gesampled van het nummer “C’est ma Vie” van Salvatore Adamo. Ten slotte is het nummer “Laat me” van Ramses Shaffy gebaseerd op de melodie van “Ma derniére volont” van zanger Sergi Reggiani, en zijn er zo nog tientallen voorbeelden (met zelfs voorbeelden van Marco Borsato) van muziek die haar oorsprong vinden in het Franse Chanson. Dit zijn allen voorbeelden van waarom men de invloed van het chanson op 20^e-eeuwse muziek niet dient te onderschatten.

De connectie tussen het Franse chanson en Nederland reikt echter verder dan alleen in onze eigen liedjes. Een van de kenmerkendste anekdotes in de geschiedenis van het Franse chanson heeft zich namelijk voorgedaan in Nederland. Een verhaal over erotische songteksten met hoofdrollen weggelegd voor koningin Juliana en het bedrijf Philips. In 1969 bracht alleskunner (en ook allesdoener wat betreft zijn liefdesleven) Serge Gainsbourg in samenwerking Engelse Actrice Jane Birkin het nummer Je T’aime,.. Moi Non Plus uit, een zeer karakteristiek en welbekend nummer vanwege haar erotische songtekst en de onderliggende kreungeluiden van het duo. Ik schrijf hierboven echter wel ‘in 1969 uitgebracht’, maar dit gold niet voor alle landen. Vele landen hebben namelijk het lied verboden omwille van de ‘seksuele getintheid’ van het nummer, en hier ontstaat ook de link met Philips en koningin Juliana. Het nummer was oorspronkelijk uitgebracht door de platenmaatschappij Phonogram van Philips, en het gerucht gaat dat Koningin Juliana destijds persoonlijk bij de Raad van Bestuur van Philips had aangegeven zo ontstemd te zijn door het lied dat zij platenmaatschappij Phonogram hebben verzocht (of geforceerd) het nummer onmiddellijk terug te trekken. Dit bleek uiteindelijk de ultieme reclame te zijn, omdat heel Nederland nu wel ontzettend benieuwd was geworden waarom dit nummer zo schokkend was, en het dus massaal begon te beluisteren. Dit leidde ertoe dat het nummer in hetzelfde jaar binnen Nederland werd heruitgebracht door kleine platenlabel Dureco, en groeide de hit uiteindelijk uit tot de bestverkochte single van 1969 (dat jaartal kan geen toeval zijn).

In het jaar 2021 heeft het Franse chanson qua populariteit n Nederland een kleine opleving gekend. Beginnend met het Eurovisie Songfestival, waarin Franse zangeres Barbara Pravi met haar nummer ‘Voilà’ tweede wist te eindigen. Dit nummer, gezongen in de stijl van Edith Piaf, wist met haar (voor Eurovisie standaarden) simplistische decor van één lamp in de duisternis de harten van vele luisteraars te winnen. Hieronder vielen ook de harten van de Nederlanders, aangezien haar concertenreeks in Nederland hierna binnen no-time werd uitverkocht. Voor mij persoonlijk was deze te lage tweede plaats voor Barbara Pravi in dit Eurovisie Songfestival het zoveelste teken dat dit evenement eigenlijk niet de moeite waard is om te kijken, aangezien hier tussen landen onderling nog meer vriendjespolitiek plaatsvindt dan binnen de Raad van Commissarissen van de FIFA (overigens was winnaar Måneskin ook goed, het is voor mij gewoon simpelweg onmogelijk om een kans om het Eurovisie Songfestival te bekritiseren aan mij voorbij te laten gaan).

Later in dat jaar in september debuteerde het programma Chansons! op de Nederlandse televisie, dat regelmatig de miljoen kijkers aantikte. Dit programma gepresenteerd door Rob Kemps (van het nummer “Naar Links, naar rechts”) en Matthijs van Nieuwkerk (schreeuwt en vloekt zijn tv-personeel schijnbaar van links naar rechts) bleek een succes, en zodoende werd hierover een boek uitgebracht en in 2022 volgde het tweede deel van het programma. Het eerste deel van deze serie maakte mij zo enthousiast over de Franse muziek en cultuur dat ik in het voorjaar van 2022 besloot naar Parijs te gaan. Bij dit bezoek werd al snel duidelijk hoe belangrijk onderdeel deze muziek is van de Franse cultuur, en welke statuur de chansonniers hebben onder de bevolking. Bij het bezoeken van de begraafplaats Montparnasse (een van de weinige rustige plekjes in de metropool Parijs) liep ik langs de begraafplaatsen van verscheidene grootheden van het Chanson, en het meest opvallende was dat van de eerdergenoemde Serge Gainsbourg. Zijn graf was bedekt met een grote hoeveelheid metrokaartjes, als referentie naar zijn welbekende nummer “Poinconneur de Lilas”, een lied over de tragiek van het leven van een kaartjesknipper in de metro van Parijs. Dit was voor mij tekenend voor de invloed die deze artiesten hebben in dit land, deze zangers, zangeressen & poëten hebben zelfs na hun dood nog zo’n impact op het leven van de bevolking. Dit is geen verrassing, het chanson gaat over de uitdagingen die elk mens in het leven doorstaat, het verhaalt over de tragiek en geluk van het leven, nieuw leven tegenover de dood, verliefdheid tegenover het gebroken hart, en waarin tegenover de schoonheid ook de lelijkheid van de mens kan staan.

Voor mij zit hierin ook de schoonheid van deze muzieksoort, terwijl een zacht liedje van Coldplay een deprimerende werking kan hebben, en een lekkere tune van Ed Sheeran een upbeat gevoel met zich mee kan brengen, kunnen veel chansons zich aanpassen aan elke gemoedstoestand. De schoonheid van de stem en de melancholie in “La bohème” van de Frans-Armeense Charles Aznavour kan een mens compleet overnemen in zowel de beste als de slechtste dagen. Dat is het mooiste wat muziek een mens kan brengen, en voor mij zit dit allemaal in dit muziekgenre. Voor mij is de extra uitdaging dat ik met mijn magere drie jaar zesjes voor Frans op de middelbare school bij vragen over de betekenis van de tekst meestal moet antwoorden met “je ne se sais pas”. Dit hoeft in mijn mening echter niet afschrikkend te werken. Artiesten als Stromae laten zien dat je niet in het Engels hoeft te zingen om een wereldartiest te kunnen worden, en daarom doe ik ook de oproep aan mensen om je muzikale smaak te verbreden en ook liedjes uit andere talen een kans te geven. Ik heb als ‘reclame’ hieronder zeven van mijn favoriete Franse chansons op een rijtje gezet, en hoop dat een aantal van jullie hiernaar willen luisteren. Als ik al één persoon hiermee aan de Franse muziek krijg, heeft het schrijven van dit stukje voor mij al meerwaarde gehad. Dus hierbij mijn top 7, en wedden dat jullie er minimaal (onbewust) één kennen?