Digitale kunst in het Moco Museum

Al een tijdje maakt het Moco Museum in Amsterdam reclame voor hun tentoonstelling Reflecting Forward, een samenwerking met Studio Irma voor het tentoonstellen van digitale kunstwerken. Wat kan een bezoeker van deze tentoonstelling verwachten? Als iemand die in 2019 de TeamLab Planets tentoonstelling in Tokyo heeft bezocht zal ik je door de doordringende ervaring van de digitale kunst lopen, en zal ik ook een boekje opendoen over wat mijns inziens de toegevoegde waarde is van kunst die gemaakt wordt met licht.

Wat is Reflecting Forward? De tentoonstelling werkt met licht en interactie als de basis, en de bezoeker wordt aangemoedigd om te “dansen” met de verschillende stukken in de kamers. Onder begeleiding van muziek wordt je meegenomen op een reis door de kunst zelf heen, en in de verschillende kamers wordt je ook onderworpen aan verschillende sensaties. De tentoonstelling zelf bestaat uit vier verschillende kamers met verschillende thema’s die de bezoeker op een andere manier aan het denken zet. De kamers zijn We All Live in Bubbles, de Kaleidoscope Room, de Diamond Matrix, en Connect The Dots & Universe.

In We All Live in Bubbles wordt je meegenomen door een kamer vol luchtbellen die van het plafond hangen. Deze bubbels symboliseren de bubbels waarin wij zelf als mensen leven, en door je te begeven onder de bubbels voel je je onderdeel van het geheel terwijl je zelf nog steeds als een individu door de verschillende bubbels een schrijdt. Met gebogen spiegels en lichtspelingen worden de verschillende bubbels uitgelicht, waardoor het geheel tot leven komt.

De Diamond Matrix gaat van hetzelfde principe uit, waarin de bezoeker zich begeeft in spiegelkamer met zwevende diamanten. Weer wordt je als individu onderworpen aan het geheel, als onderdeel van de kunst. Jijzelf bent net zo goed een diamant, en dit wordt nog duidelijker gemaakt door de spiegel die je van alle kanten laat zien. De diamanten lijken bijna oneindig, een netwerk van individuen waarmee je in aanraking komt als je de kamer doorkruist, net zoals je in je eigen sociale leven ook in aanraking komt met duizenden andere vreemden, maar ze net zo snel vergeet als de oneindige zee van diamanten.

De Kaleidoscope Room en Connect The Dots & Universe zijn twee van de vier kamers die meer interactie behoeven. In Connect The Dots & Universe dansen de stippen met je mee terwijl je door de kamer beweegt, beïnvloed door jouw bewegingen net zoals de mensen in je omgeving erdoor beïnvloed worden.

De tentoonstelling heeft dus een duidelijk thema. Hoewel ik hem zelf nog niet heb bezocht, heb ik sinds mijn bezoek aan TeamLab Planets in Tokyo een nieuwe soort waardering voor kunst die gemaakt wordt met licht. TeamLab Planets ging van eenzelfde soort principe uit waar jij als bezoeker wordt ondergedompeld in de kunst zelf. In plaats van een passieve kijker wordt je actief onderdeel van de kunst, en werd er bijvoorbeeld van je verwacht dat je je door een kamer bekleed met zachte kussens moest bewegen in het pikkedonker. De TeamLab en Studio Irma tentoonstellingen hangen af van pure prikkeling van de zintuigen, en de complete immersie in licht en muziek helpt daarbij. Het doorlopen van de tentoonstelling is dus een echte ervaring.

Wat vind ik zelf van deze lichtkunst? Behoort zoiets digitaals wel tot kunst? Met de opkomst van de zogenaamde AI art kan ik mij voorstellen dat zoiets “simpels” als kunst met licht niet meteen in je opkomt als een kunstwerk. Hoe kan iets dat al vooropgezet is tot kunst worden gerekend? Ik zie dat echter anders. Ik denk dat de immersieve beleving van kunst met licht juist een positieve benadering is met betrekking tot kunst, hoewel het niet dezelfde beleving is die je van de kunst in bijvoorbeeld het Rijksmuseum gewend bent. Kust met licht valt mijns inziens perfect in het plaatje van de moderne wereld, en houdt zich daarom ook bezig met moderne concepten zoals individualiteit en verbondenheid in een wereld die volledig digitaal is. Deze concepten worden gebruikt om nieuwe kunstvormen te creëren die niet per se tastbaar zijn, maar die van plaats naar plaats steeds weer kunnen worden afgebroken en opgezet. Ook dat is weer een modern concept dat kan worden gevonden in deze lichtkunst. Nergens is het echt thuis, het zwerft rond van tentoonstelling naar tentoonstelling, maar het kan zich uiteindelijk overal aarden, want overal waar het komt past het zich aan naar de kamer waar het geplaatst wordt. De lichtkunst is een grootschalig opgezet geheel dat zich moet aanpassen aan de ruimte van het museum waar het geplaatst wordt, en binnen die ruimtes moet de lichtkunst en de boodschap die het met zich meebrengt zich uiten naar de bezoekers.

Ik raad het zeker aan om deze tentoonstelling te bezoeken en het zelf te beleven. Het concept van kunst met licht lijkt heel simpel, maar de gedachten die erachter zitten doen niet onder aan andere kunstwerken, van deze tijd of van tijden ervoor. De manier waarop de tentoonstelling is ingedeeld is specifiek bedoeld om een bepaald gevoel bij de kijker op te roepen, en doordat je zelf door de kunst loopt is dit gevoel misschien nog wel sterker dan wanneer je voor een geschilderd doek staat.