Agnes Van Beek, kunstdocente aan het Volendamse Don Bosco College, bespreekt in twee delen het examenwerk van haar HAVO en VWO-leerlingen in 2022.
Een verleidelijke lekkere hamburger met kaas, groente in helderrood en frisgroen, die eenmaal van dichterbij bekeken een doosje blijkt te zijn, een verleidelijke schorpioen bekleed met glimmende strass-steentjes in mooie tinten, die je verleidt om dichterbij te komen, maar als je te dichtbij komt, dan steekt hij je.
Dit is het examenwerk Kunst van de havoleerlingen Donatella (Figuur 1) en Rosy (Figuur 2). Zij maakten deze werken vanuit de persoonlijke en het sociaal-maatschappelijke opdracht Imponeren in de kunst.
Dit onderwerp voor een beeldende examenopdracht was gekoppeld aan het theoretische examenonderwerp Hofcultuur. Rond de 15e en 16e eeuw werden aan de hoven van de adellijke families (o.a. Sforza, De Medici), aan het hof van de pausen in Rome en ook aan het hof van Lodewijk de XIV aan kunstenaars opdrachten gegeven om kunst te maken ter glorie en macht van deze opdrachtgevers. Kunst om te imponeren! De grootste kunstenaars uit die tijd zoals een Michelangelo, Rafaël, Bernini, Caravaggio of Rubens werden ingehuurd om prachtige kunstobjecten te maken om de status van deze families, de paus en het katholieke geloof of de koning te vergroten.
Zo rond april in een schooljaar worden in een examenjaar de laatste lessen gegeven en voor het examenvak Kunst op havo en vwo worden de eindopdrachten en logboeken afgerond en ingeleverd. De laatste lessen voor de theorie, kunst algemeen worden nog gegeven om de leerlingen optimaal voor te bereiden op het komende centrale examen. In dit landelijke centrale examen in mei maakt een groep leerlingen het examen havo of vwo voor het theoretisch onderdeel Kunst algemeen. Dit vormt 50% van het eindcijfer. Het schoolexamenonderdeel wordt naast enkele tentamencijfers vooral bepaald door het resultaat van al het praktische beeldende werk.
Een andere 5 havo-examenopdracht was gekoppeld aan het Postmodernisme. ‘Ontwerp je eigen postmoderne wereld’. Wij leven in de postmoderne tijd, waarin er geen heersende ideologie meer geldt, kunstwerken zijn te herkennen aan vrij citeren uit oudere kunststijlen, vaak met een luchtige knipoog, met humor, of juist parodie, waarin subtiel kritiek geleverd wordt op onze tijd.
Rosy koos bij deze opdracht voor een gedetailleerd stadsgezicht in lijnperspectief met veel klassieke kenmerken. De ironie is dat in deze stad (die geïnspireerd is op de Amsterdamse grachten) er allerlei dieren in loslopen. Dit geeft een vervreemdend effect dat doet denken aan ‘Het Grote Gebeuren’ de magisch-realistische animatie van Belcampo uit 1975.
Ook Donatella koos bij deze opdracht voor architectuur en maakte ook een tekening met klassieke details. Haar gebouw is een ontwerp voor een muziektempel geworden waarin klassieke componisten te herkennen zijn.
Eva de Jong (5h) koos voor een meer geëngageerde boodschap in haar postmoderne werk. Ze heeft een combinatietechniek gebruikt met collages, schilderen en tekenen, waarin de Christus van de heilige Johannes van het Kruis van Salvador Dali te herkennen is. Deze Christusfiguur bekijkt de wereld van bovenaf en ziet wat de mens aan het aanrichten is, plastictroep op de bodem van de oceaan, daarboven de mens in woontorens, druk consumerend en uitstoot leverend in grote vervuilende wolken. Een verhaal dat ons allen erg bezighoudt.
Hieronder zijn twee werken te zien van Jasmijn. In het linker werk koos ze in de postmoderne opdracht voor een vrij kunstwerk. Ze plaatste de klassieke David van Michelangelo in een postmoderne wereld met veel bekende logo’s uit de hedendaagse consumptiemaatschappij. Hoe vervreemdend werkt het als deze twee uitersten worden gecombineerd?
Op het bovenste kunstwerk zie je haar ‘Landschapsopdracht’ geïnspireerd op de kunststromingen aan het begin van de 20e eeuw. Het loslaten van de werkelijkheid en een eigen idee met modernistische (geabstraheerde) gedachten uitwerken. Dit resulteerde in dit psychedelische landschap waarin de kijk van de maker op het onderwerp bepalender is voor het resultaat dan de werkelijkheid zelf.
Kunst wordt vaak gekozen als examen- of extra vak voor het praktische en creatieve aspect van het vak, maar zeker ook omdat het de leerlingen door te leren over kunst en de achterliggende motieven leert over de wereld. Het biedt ze een kritische bril om op een andere wijze in het leven te staan en te kijken naar de wereld.
Eva zegt daarover: “Je leert nieuwe aspecten kennen van de (kunst) geschiedenis, wat trouwens gedeeltelijk terugkomt in het examenvak geschiedenis en daarom een beetje hand in hand gaat met elkaar. Beide vakken gaven een andere kijk op bepaalde onderwerpen en ik vond het leuk dit met elkaar te kunnen vergelijken.”
“Kunst heeft me zeker een nieuwe manier van denken laten zien over bepaalde (maatschappelijke) problemen. Het heeft er niet per se voor gezorgd dat ik van mening ben veranderd, maar dan bekijk ik dingen toch eerst vanuit een ander perspectief.”
Kiezen leerlingen Kunst omdat ze al creatief zijn, of kiezen ze het om creatiever te worden en kiezen ze door Kunst voor een andere vervolgopleiding?
Op het VWO is de Kunstgroep vaak kleiner in aantal. Leerlingen kunnen Kunst moeilijk in alle profielen kiezen of moeten het boven op hun pakket als extra vak kiezen. Toch zijn de leerlingen die het kiezen enthousiast en doen met succes examen in het vak. De leerlingen kiezen vaak ook voor een creatieve vervolgopleiding. Zo zullen Sam, Valesca en Donna Marie een creatieve vervolgopleiding gaan doen. Donna Marie heeft toelating gedaan voor de opleiding Music, Production and Composition aan de Hoge School voor de Kunsten in Utrecht. Ze hoort op korte termijn of ze voor de opleiding of de vooropleiding toegelaten zal worden!
Sam wil absoluut een creatieve vervolgopleiding gaan doen, maar weet nog niet precies welke en neemt een tussenjaar, Valesca heeft toelating gedaan voor de TU Delft en TU Eindhoven voor Industrial Design en is voor beide toegelaten. De keuze valt waarschijnlijk op Delft.
De vraag is of Kunst bepalend is voor hun vervolgopleiding? Bij enkele leerlingen zeker, en bij andere leerlingen minder. Zo gaat Mathilde Psychologie studeren en Tessa zal naar de VS gaan om een jaar als au Pair te gaan werken. Sennah heeft duidelijk een voorkeur voor het oplossen van criminele zaken en zal criminologie gaan studeren. Het volgen van het vak Kunst heeft ze zeker gevormd tot creatieve denkers, wat ze zeker van pas zal komen in de vervolgopleidingen.
Het bijzondere is, dat de voorkeuren voor onderwerpen en de visie hoe de leerlingen in het leven staan terugkomt in hun werk. Zo zie je bij Donna Marie duidelijk een diepliggende visie op de wereld die is gevoed door de muziek. Ze maakt zelf muziek, maar is thuis ook opgevoed met de muziek uit de jaren ‘60 en ‘70. Songs die vaak gaan over het verbeteren van de wereld, uit de hippietijd, of ook de latere protestsongs. Twee werken van haar waaruit dat blijkt, zijn Moeder Aarde en de collage voor de literaire opdracht over de muziek uit de hippietijd.
Figuur 8: Moeder Aarde: Moeder Aarde mediteert, kijkt met gesloten ogen wat er met de aarde gebeurt. Ze is nog mooi, maar haar achterhoofd is al aangetast, de barsten springen in haar hoofd. De mens is de natuur aan het verminken, daar treurt ze over.
In dit tweeluik voor de Literaire opdracht heeft Donna Marie gekozen om het over protestsongs te doen. De protestsongs uit de jaren ’70. De songs zijn in het linker paneel mooi, klinken goed, lekkere muziek, het peace-teken, mooie hippieoutfits… Ze denkt hierbij aan muziek van Jimi Hendriks, Bob Dylan, Steppenwolf, John Lennon and Yoko Ono en Creedence Clearwater Revival.
Titel van het werk: Give Love a change. Het idee is dat veel leeftijdgenoten van Donna Marie de muziek heel goed vinden, maar de tekst en de achterliggende boodschap niet kennen. Hoe vrolijk de songs soms ook klinken, de boodschap was bitter. Daar gaat het rechter luik over: de ellende waar over gezongen wordt in deze jaren.
