(Uit: Sprüche und Widersprüche (1909))
Karl Kraus (1874 – 1936), Duits-Joodse dichter en journalist
I Inleiding
Een wat bredere achtergrond
In Trouw vroeg journalist Marc van Dijk (de latere) filosoof des Vaderlands en oud-hoogleraar wijsgerige ethiek Paul van Tongeren – lees hun gezamenlijke filosofische reisverslag Het wonder van betekenis (2021) – naar zijn mening over de kloof tussen burger en overheid. Van Tongeren vond de kloof tussen burger en kiezer echter urgenter: “Kiezers hebben onvoldoende besef van het feit dat zij burgers zijn, leden van een politieke gemeenschap, die moeten leren denken vanuit het algemeen belang. Niet de kloof tussen burger en politiek moet overbrugd worden, maar die tussen individu en burger.”
Bijna honderd jaar eerder voorspelde de Spaanse cultuurfilosoof José Ortega y Gasset in zijn invloedrijke De opstand der horden (1930) dat de door de sterke bevolkingsgroei opkomende massamens niet in staat zou zijn om de verworvenheden van de Westerse beschaving in stand te houden. Verworvenheden waar de massamens tot op heden wel dagelijks van profiteert.
De bestorming van het Capitool
Ademloos heb ik zitten kijken naar die twee uur durende documentaire over de bestorming van het Amerikaanse Capitool. Dat de massamens Trump mogelijk heeft gemaakt lijkt mij geen twistpunt. Gedraagt de gemiddelde Volendammer zich ook als zo’n verwende massamens? Of gedraagt hij zich als een betrokken burger, de hoeksteen van onze Westerse democratie? Cultuurfilosofische vragen die elke Volendammer zichzelf eens zou moeten stellen. In de slotparagraaf zal ik deze vragen ook proberen te beantwoorden.
De aanleiding voor deze driedelige serie in het kort
De aanleiding voor deze driedelige serie – Deel I ging over economie, Deel II over cultuur en Deel III over politiek – is de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart a.s. en de oorzaak is het aartsconservatieve, decennia achterlopende kunst & cultuurbeleid van de gemeente. Uiteindelijk kan dit laatste niet los worden gezien van de lacunes (Vb. Muziek en Kunst niet als regulier eindexamenvak op het VWO) in het onderwijsaanbod van het Don Bosco College, onderdeel van onderwijsmonopolist de SKOV.
Een korter stuk kost meer tijd, en dat had ik niet. Lees desnoods alleen de centrale paragraaf II en de afsluitende paragraaf IV. Waar ik ‘hij’ schrijf bedoel ik uiteraard ook ‘zij’. De bestuursvoorzitter van de SKOV heeft voor publicatie een conceptversie gekregen. Er is richting mij niet gereageerd.
Een toelichting op de inhoud van Deel III
Net als Deel II gaat Deel III ook over Sterke Onzekerheidsvermijding. Deel II in relatie tot Algemene normen binnen gezin, school en werk, en dit Deel III in relatie tot Politiek en ideeën. Cultuur (Deel II) lijkt aan politiek (Deel III) vooraf te gaan. Vanwege de begrijpelijkheid was een zekere overlap tussen de drie delen onvermijdelijk. De centrale paragraaf II bevat een door het cultuurmodel van Geert Hofstede geïnspireerde verklaring voor op Volendam populaire politieke opvattingen, het daaruit resulterende sterk van Nederland afwijkende stemgedrag, en het landelijk achterblijvende gemeentelijke kunst & cultuurbeleid (in voornoemde cyclus ontbreekt het een sleutelrol vervullende onderwijsmonopolie nog).
De conclusie van paragraaf II is dat veel stemgedrag in Volendam cultureel lijkt bepaald. In paragraaf III kom ik met een voorstel voor een mogelijke uitweg uit de door een in Zwolle studerende Urker geschetste impasse, die wat mij betreft ook op Volendam van toepassing is: “Het grote probleem van Urk is het gebrek aan zelfkritiek en zelftwijfel. (…) Ironisch genoeg kan het dorp alleen maar overleven als dat gedrag in stand wordt gehouden. Het is dat of opgaan in de buitenwereld.” (Zie opening Deel II). De afsluitende Paragraaf IV bevat de conclusie.
II Nog één keer: Sterke Onzekerheidsvermijding
De culturele invloed op stemgedrag
Mijn overtuiging – dat een aanzienlijk deel van Volendams stemgedrag cultureel wordt bepaald – staat haaks op een van de meest gekoesterde overtuigingen van de Westerse mens: de beschikking over een vrije wil. Vanwege deze hardnekkige illusie richt ik mij hierna in het bijzonder tot die Volendammers die hun eigen stem nog altijd beschouwen als een onafhankelijke, persoonlijke, ja zelfs rationele keuze. Ik verklaar het verschil in stemgedrag (dat als voordeel heeft dat het zich eenvoudig laat vergelijken) tussen Volendam en Nederland voornamelijk vanuit de dimensie Onzekerheidsvermijding (een van de uiteindelijk zes Hofstede dimensies). Dit omdat politieke besluitvorming vaak onder onzekerheid plaatsvindt. Met calculeerbare risico’s omgaan lijkt meer de essentie van de economische besluitvorming van een ondernemer. In ieder geval blijkt uit Hofstedes onderzoek dat Nederland wordt gekenmerkt door een Zwakke Onzekerheidsvermijding. Hoewel Volendam geen onderdeel uitmaakte van Hofstedes onderzoek, voorspelt haar rooms-katholicisme binnen zijn cultuurmodel een Sterke(re) Onzekerheidsvermijding. Ik heb in de Volendamse cultuur ook aanknopingspunten gevonden bij bepaalde bij deze dimensie horende kenmerken, zoals opgenomen in twee tabellen van Hofstede (zie ook: https://www.en-clave.nl/het-cultuurbeleid-binnen-de-kom-volendam/.)
Ter afsluiting van deze sub paragraaf merk ik op dat ik onderscheid maak tussen cultureel chauvinisme (Vb. Niet kritisch op eigen cultuuruitingen) in Deel II en politiek chauvinisme (Vb. Er is maar één waarheid en dat is de onze) in Deel III. Dit omdat Volendam politiek niet zelfstandig is – de Here zij gelooft ende geprezen. Normaal gesproken kan chauvinisme ook als een kenmerk van Onzekerheidsvermijding worden beschouwd.
Hofstedes onderzoek bij IBM
Op basis van zijn wereldwijde onderzoek bij IBM uit de jaren zeventig linkt Hofstede een Sterke Onzekerheidsvermijding dus aan rooms-katholicisme.
Onzekerheidsvermijding is de mate waarin leden van een cultuur zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties: dit gevoel wordt onder andere uitgedrukt in nerveuze spanning en in een behoefte aan voorspelbaarheid: aan formele en informele regels.
De inleidende paragraaf bij mijn interview met de CDA-wethouder [hyperlink] bevat twee tabellen (bron: Geert Hofstedes ‘Allemaal Andersdenkenden’ (2001)) die een en ander verduidelijken. Daarin wordt de mate van Onzekerheidsvermijding van een cultuur op veertien verschillende punten binnen een tweepolige dimensie met elkaar vergeleken. Hierna drie kenmerken uit tabel 2:
Burgers staan positief tegenover overheidsinstellingen (zwakke Onzekerheidsvermijding)
versus
Burgers staan negatief tegenover overheidsinstellingen (sterke Onzekerheidsvermijding)
Tolerantie, gematigdheid (zwakke Onzekerheidsvermijding)
versus
Conservatisme, extremisme, roep om wet en orde (sterke Onzekerheidsvermijding
Een positieve houding t.o.v. de jeugd (zwakke Onzekerheidsvermijding)
versus
Een negatieve houding t.o.v. de jeugd (sterke Onzekerheidsvermijding)
Volendam kent geen sterke democratische traditie
Veel invloedrijke culturele instellingen in het maatschappelijk middenveld met een vrijwel unanieme voorkeur voor de stichting als rechtsvorm, ontberen daarmee effectieve tegenmacht, worden dus ondemocratisch geleid, zijn gesloten en conservatief, en blijken net als de R-K kerk uitsluitend te worden bestuurd door ‘sterke’ mannen met een aanstelling voor het leven. Deze maatschappelijk invloedrijke instanties worden ook niet gecontroleerd door een kritische pers. Dit laatste geldt ook voor de lokale politiek. De invloedrijke weekkrant NIVO mist een juridisch sterke, onafhankelijke politieke verslaggever die goed is ingevoerd in de lokale politiek, belangrijke kwesties voldoende inleidt en tot een begrijpelijk niveau verduidelijkt, het grotere verband schetst, en politici desnoods daadwerkelijk aan de tand voelt. Bijvoorbeeld op de lokale televisie. Zonder daarbij constructief met elkaar in debat te gaan spuien alle Volendamse partijen hun propaganda in de NIVO. Ik twijfel eraan of er een redactionele factcheck aan vooraf gaat. Hoewel juridisch en economisch geschoold, ben ik in die artikelen van NIVO-redacteuren over complexe politieke kwesties zoals bijvoorbeeld de Lange Weeren trouwens ook al snel, waarschijnlijk net als de schrijver, de draad kwijt. Volgens mij bestaat er landelijk zelfs een (bescheiden) subsidiepotje voor journalisten die de lokale democratie controleren. Een soort lokale Tom-Jan Meeus (NRC) zou ideaal zijn. De Volendammer lijkt het gebrek aan democratie in het eigen dorp overigens geen enkel probleem te vinden. Tweemaal in haar rapport noemde de commissie Ringeling het vroegere Volendam behoudend katholiek. Behoudend is Volendam nog altijd. En weinig democratisch dus.
Relatief negatieve houding t.o.v. overheidsinstellingen
Naast een zwakke democratische traditie staan Volendammers ook kritisch t.o.v. overheidsinstellingen. In haar Eens ging de zee hier tekeer verklaart Eva Vriend deze negatieve houding t.o.v. de landelijke overheid binnen de vier door haar besproken vissersplaatsen (incl. Volendam) vooral door de komst van de Afsluitdijk en het daarna uitblijven van de beloofde overheidshulp. Maar een negatieve houding ten opzichte van overheidsinstellingen vormt ook een kenmerk van een Sterke Onzekerheidsvermijding (tabel 2). Een zo klein mogelijke overheid lijkt het ideaal van veel Volendammers en vrijwel elke Volendamse politieke partij. Ook het in Volendam populaire Forum voor Democratie heeft een neoliberale economische agenda. Die op mij toch wat curieus overkomende redenering van Rutte – om hobbywerk bij ministers te voorkomen, dienen zij net te weinig tijd te hebben voor hun politieke agenda –, zal waarschijnlijk veel Volendamse kiezers en politici aanspreken. Ik ben benieuwd welke conclusies de drie op stapel staande parlementaire enquêtes op dit punt zullen bevatten.
Door het verloren kompas gevoelig voor populisme
Hoe komt het dat elke nieuwe, zich ook vaak van populistische retoriek bedienende politieke partij door veel Volendammers enthousiast wordt gekozen om kort daarna weer massaal te worden ingeruild? Dit opvallende verschijnsel doet zich hier zowel lokaal, provinciaal, als landelijk voor. Wijst dit op een hogere gevoeligheid voor een populistische benadering? Zal de volgende wisseling van de wacht tijdens de komende gemeenteraadsverkiezingen al zijn beslag krijgen? Een Sterke Onzekerheidsvermijding lijkt ervoor te zorgen dat Volendammers hun politieke partijen eerder op duidelijkheid dan op haalbaarheid selecteren. Hebben Volendammers geen reserve (culturele bagage) meer ten opzichte van iemand die belooft al hun problemen op te zullen lossen? Hoewel de Volendamse stem voor rechts-extremistische partijen soms als proteststem wordt verdedigd, spreekt er voor mij eerder een zekere politieke naïviteit uit. Volendammers lijken sinds de ontkerkelijking hun kompas kwijt, en zijn daarom gevoeliger geworden voor populisme (een tsunami aan moslimimmigranten). Met VD’80 (Eigen volk eerst) deed dit fenomeen al vroeg ook zijn intrede in de Volendamse politiek. Via de KVP (die in 1980 opging in het CDA) vormde de kerk hier nog een rem op. Hoe vult de Volendammer de lege plaats, die de kerk in zijn hart en ziel heeft achtergelaten? Wie of wat levert zijn huidige ethische kompas? Wat biedt onderwijsmonopolist de SKOV haar niet meer ter kerke gaande leerlingen qua wereldbeschouwing aan tot hun achttiende jaar (!)? Een doorlopende lijn filosofie als vak en levenspraktijk van het primair onderwijs richting het voortgezet onderwijs zal wel een brug te ver zijn.
Extremisme: vormt een nieuwe deal tussen conservatisme en fascisme een reëel risico?
De in Volendam razend populaire Thierry Baudet komt op mij nog over als een conservatief-liberaal, echter wel een die de lokroep van het rechtsextremisme en de electorale kansen die daar liggen moeilijk lijkt te kunnen weerstaan. Zijn toespraken bevatten regelmatig zogenoemde dog whistles (boreaal). Dat Forum voor Democratie in haar verkiezingsprogramma onvoorwaardelijke steun uitspreekt voor Israël is typisch conservatief rechts, terwijl de antisemitische oprispingen in haar jeugdafdeling wijzen op het rechtsextremisme dat door 9/11 weer salonfähig is geworden. Toen gericht op Joden nu op Islamieten én Joden. Kun je als overtuigd antifascist met een gerust hart op Forum voor Democratie stemmen?
Bij zijn bespreking van de heruitgave van Ortega y Gassets boek in de Groene Amsterdammer wijst Chris van der Heijden erop dat in het Duitsland van 1933 het conservatisme een deal sloot met het fascisme. Zouden toekomstige Volendammers, wanneer die keuze zich ooit aandient, kunnen instemmen met een dergelijke samenwerking? Dat vraag ik mezelf regelmatig af. Het fascisme komt immers opvallend vaak op in rooms-katholieke culturen (Italië, Beieren, Spanje). De kerk één leider!, de school één leider!, en het volk één leider! Daar ontstaat de massamens waar Gasset voor waarschuwde ook. Als je de gevoeligheid daarvoor herkent en erkent, moet je daar als gemeente en onderwijsmonopolist dan niet waakzaam op zijn?
De kwestie Zwarte Piet
In het NRC-interview d.d. 9 februari 2020 naar aanleiding van de verschijning van haar boek Eens ging de zee hier tekeer antwoordde Eva Vriend op een vraag naar mogelijk cultureel conservatisme binnen de vier dorpen (Urk, Spakenburg, Wieringen en Volendam):
„Het is veel meer een trots soort weerstand. Het gevoel van: Ze hebben ons onze status van dorp aan zee of eilanddorp al afgenomen, maar onze identiteit blijft van ons. Bij discussies over windmolenparken in het IJsselmeer zie je dat sentiment nadrukkelijk opspelen: ‘Niet ook nog ons laatste beetje uitzicht.’”
Zou dit ook de onverzettelijke houding van veel Volendammers in de Zwarte Piet-discussie kunnen verklaren? Zit hier inderdaad het sentiment (de heftige emoties) achter dat Vriend hierboven schetst? Vindt het sentiment achter de Zwarte Piet discussie inderdaad zijn oorsprong in de pijn van de Volendammer die is veroorzaakt doordat de landelijke overheid hem door de bouw van de Afsluitdijk zijn culturele identiteit als visser heeft afgenomen? In ieder geval leidt dit beroep op identiteit al vrij snel tot wij-versus-zij-denken, en regelmatig tot een al-dan-niet gewapende strijd. Volendammers vinden dat minderheden zich moeten aanpassen aan de meerderheid, en geen recht hebben op een uitzonderingspositie (kenmerk sterke Onzekerheidsvermijding).
Tirannie van de meerderheid
Je zou verwachten dat Volendammers vanwege de strengere sociale controle waar zij dagelijks zelf aan onderworpen zijn (een kenmerk van Collectivistisch), bekend zouden zijn met het begrip tirannie van de meerderheid. Zelf hou ik niet zo van feestjes waarbij minderheden worden buitengesloten. Dan vind ik er niet zoveel meer an. Ik gun de kinderen van het achter ons wonende Somalische gezin op school ook een Sinterklaasfeest zonder nare bijsmaak. Na gesprekken met het Sinterklaas comité heeft een nieuwe partij (BVNL) aangegeven dat wat haar betreft Zwarte Piet zwart blijft. Een puik voorbeeld van de stoere onverzettelijkheid en klare taal die Volendammers zo sterk aanspreekt. En die uiteindelijk natuurlijk niets oplost. Een rigide standpunt zal betekenen dat Volendam net als Urk in dit dossier steeds meer zal vervreemden van de rest van Nederland. In reactie op de niet aangekondigde, ruw verstoorde KOZP-demonstratie – een absoluut dieptepunt – claimde VVD-wethouder Wim Runderkamp in zijn post van 5 december jl. op grootwaterland.nl zijn recht op Zwarte Piet. Er volgde een recordaantal van ruim honderddertig (!) reacties. Fascinerende lectuur! Waren Volendammers maar net zo gepassioneerd over belangrijkere onderdelen van onze cultuur, zoals bijvoorbeeld de breedte en de kwaliteit van onze huidige en toekomstige popmuziek.
Iets wat ik mezelf in dit verband ook al een tijdje afvraag, is waarom steeds meer Volendamse ouders hun kinderen niet meer in het Volendams opvoeden. Dat wordt althans beweerd door een oud-SKOV onderwijzer en bestuurder die wijst op de voordelen van een ‘tweetalige’ opvoeding. Als dit verschijnsel zich inderdaad voordoet, is het interessant om te weten waarom, en hoe dat zich verder ontwikkelt. Is het omdat zij de voordelen er niet meer van inzien, de nadelen niet willen, of vinden dat de huidige Volendamse cultuur niet bijzonder genoeg meer is? Is het een manier om hun kinderen te laten ontsnappen aan de Volendamse groepsdruk (Collectivistisch)? Wordt voor het Nederlands gekozen omdat het leven van je kind zich voor een groter deel dan vroeger buiten het dorp gaat afspelen? Of is de oorzaak simpelweg dat Volendammers inmiddels veel vaker een partner van buiten Volendam kiezen?
Relatief negatieve houding t.o.v. de jeugd
In de gemeenteraad laten Volendamse politici om hun kiezers gunstig te stemmen regelmatig een roep om wet en orde horen. Een aantal jaar geleden gaf een VD’80 gemeenteraadslid uiting aan haar blijdschap n.a.v. het pittige pakket repressiemaatregelen binnen Programma LEF. Een mager kunst & cultuurbeleid voor de jeugd en een hard optreden tegen diezelfde jeugd. Het is veelzeggend. De negatieve houding t.o.v. de jeugd (een kenmerk van Sterke Onzekerheidsvermijding) blijkt het duidelijkst uit het ontluisterende gegeven dat cultuurpodium PX als bruggenhoofd van de tegencultuur (term Boudewijn Smid) als enige officiële Nederlandse pop- & kernpodium geen subsidie van haar eigen gemeente ontvangt. Alles lijkt erop te zijn ingesteld te voorkomen dat de jeugd haar rol als change agent – als motor van noodzakelijke maatschappelijke veranderingen – naar behoren zou kunnen vervullen. De gewenste status quo blijft gehandhaafd.
Besluit paragraaf II
Reproductie maatschappelijk systeem: een eenentwintigde-eeuwse rooms-katholieke zuil
In het stuk waar ook het interview met de wethouder in stond, stelde ik de volgende (niet aan de wethouder) vraag:
“Reproduceert het gehele politieke, sociaal-culturele en onderwijskundige / educatieve systeem zich in Volendam? Leidt het ook cultureel behoudend lijkende katholieke Volendamse onderwijs (de SKOV) conservatieve kiezers op die in vergelijking met de gemiddelde Nederlandse burger minder culturele scholing krijgen, en die vervolgens daarna in hun rol als ouders, o.a. via hun onderwijsadvies (liever géén kunstvakken), politieke (vrij rechts) en esthetische voorkeur (bestaande percepties bevestigend), hun wereldbeeld (behoudend) één op één doorgeven, zonder Volendamse kinderen het gereedschap te verschaffen om het gebodene effectief ter discussie te kunnen stellen?”
Ja is mijn antwoord. Citaat 2 (zie Deel II) geldt ook voor Volendam: “Urk verzet zich tegen de buitenwereld, dat klopt, maar Urk verzet zich ook tegen de binnenwereld, tegen al wie zaagt aan de poten van de status-quo.”
De SKOV vormt in het beide citaten hiervoor de onmisbare, kritieke schakel. In hoeverre beslist deze niet democratisch gecontroleerde onderwijsmonopolist zelf of, in hoeverre en zo ja met welke urgentie, zij binnen haar onderwijsaanbod aandacht besteedt aan genoemde negatieve aspecten van de Volendamse cultuur? Feitelijk stuiten we hier op een democratisch tekort.
Bijzondere positie onderwijsmonopolist SKOV
De SKOV bezit een bijzondere positie binnen onze gemeenschap die extra verplichtingen met zich meebrengt. Is zij ervan doordrongen dat het haar taak is om via haar onderwijs het relatief hoge percentage stemmen op rechts-extremistische partijen, die cultureel lijken te zijn geworteld in onze Sterke Onzekerheidsvermijding, te proberen te verlagen? Bezien vanuit haar rechtsvorm, doelomschrijving en vermogenspositie roept het strategisch financieel beleid van de SKOV, voor zover daar überhaupt sprake van is, vragen op. Dat de SKOV inmiddels ook geen jaarverslagen meer op haar site publiceert, is veelzeggend. Ook de Overheidsinspectie adviseerde de SKOV om haar grote financiële reserves voor het onderwijs in te zetten. Er lijken wel wat lichtpuntjes te zijn. Er komt per basisschool nu een cultuurcoördinator die een cultureel programma samenstelt waarbij het de bedoeling is dat er een doorlopende leerlijn met het voortgezet onderwijs tot stand komt. Het is de vraag of dit het begin is van een broodnodige cultuuromslag. In ieder geval bevat paragraaf III mijn voorstel voor een aanvullend kunst & cultuurbeleid.
III Het derde alternatief: Een cultureel reveille
Kwalitatief nieuw leven in onze (muzikale) identiteit
Eerst terug naar citaat 1 uit Deel II: “Het grote probleem van Urk is het gebrek aan zelfkritiek en zelftwijfel. (…) Ironisch genoeg kan het dorp alleen maar overleven als dat gedrag in stand wordt gehouden. Het is dat of opgaan in de buitenwereld.”
Gezien het alternatief – het verlies van een onderscheidende identiteit – lijkt een keuze voor een gebrek aan zelfkritiek en zelftwijfel, voor cultureel chauvinisme (zie Deel II) dus, niet geheel onlogisch en misschien zelfs wel verdedigbaar. Dat is ook de keuze die Volendam lijkt te maken. Het nadeel is dat dit onherroepelijk leidt tot stagnatie. Zou er een derde weg, een uitweg bestaan?
Een cultureel reveille als ambitieniveau
Velen van de generatie Spaanse intellectuelen waar Jose Ortega y Gasset (zie Inleiding) toe behoorde, betreurden het feit dat Spanje de macht die het in de zestiende eeuw bezat had verloren. Zij stelden zich de volgende vraag: Wat is Spanje, waar staan wij, waarvóór staan wij en hoe kunnen we op z’n minst een deel van onze oude status herkrijgen?
Het twintigste-eeuwse naoorlogse (WO II) Engeland voorzag dat zij vanwege hun slinkende wereldrijk en dito economie in de toekomst minder arbeiders nodig zou hebben. Iets soortgelijks gold voor buitenlandse diplomaten. De overheid besloot om massaal in te zetten op zogenoemde Artschools (zie The dance goes on. Art schools, class and UK higher education (Banks and Oakley, p.27, hyperlink). Hoewel zo’n fascinerende culturele opbloei wel vaker optreedt in landen die het hoogtepunt van hun macht achter zich hebben gelaten, heeft deze overheidsbeslissing de Swinging Sixties misschien wel deels mogelijk gemaakt. Hoewel haar politieke macht in 1964 was getaand, werd hip en happening Londen op dat moment het brandpunt van die unieke, daar ontspringende Westerse jeugdcultuur, een direct gevolg van de naoorlogse geboortegolf. Bijna elke British Invasion band had wel een al-dan-niet gesjeesde kunststudent in de gelederen. Het postmodernisme klopte aan de poort. Waarom onderzoeken wij niet of wij op lokaal niveau iets in deze geest kunnen opzetten? Waarom niet net als bij sport een wat ambitieuzer kunst & cultuurbeleid? Misschien resteert er nog iets van het in de jaren zestig in Volendam gelegde fundament voor populaire muziek.
New Orleans aan het IJsselmeer?
Wanneer je Volendamse kinderen meer culturele bagage wilt meegeven is muziek waarschijnlijk de maatschappelijk meest rendabele weg. Dat constateerden onderwijskundige Jaap Zwarthoed en ik in 2016 in een gezamenlijk artikel. Maatschappij breed (gemeente, SKOV en PX) investeren in breed muziekonderwijs (binnen- & buitenschools) op het hoogste niveau inclusief snel spelen voor publiek. Maar er dient meer te gebeuren. Want de huidige Volendammer vindt het geen probleem wanneer Volendamse muzikanten vooral voor het grote geld gaan en daarmee onze muziekcultuur feitelijk in de uitverkoop doen. Daar moeten we iets aan doen. Zou de esthetische gevoeligheid van de toekomstige Volendammer dusdanig kunnen worden ontwikkeld dat hij strengere eisen gaat stellen aan de door zijn dorpsgenoten gemaakte popmuziek? Zou onze muzikale identiteit dan net zoals in de jaren zeventig weer werkelijk bijzonder en toonaangevend kunnen worden? Toen profiteerden wij van onze torenhoge geboortecijfers. Vanzelf komen deze tijden dus niet meer terug. Maar soms moet je durven te dromen. Een New Orleans aan het IJsselmeer zou het toerisme ook een boost geven. Of huldigt het CDA nog steeds het jaren vijftig standpunt waarbij bandjes vooral worden geassocieerd met alcohol & drugsgebruik? Zou een door GroenLinks geleverde wethouder Cultuur het hiervoor benodigde elan wel in onze culturele sector kunnen blazen? Een frisse kijk zou wonderen kunnen doen.
In ieder geval: Comply or explain!
Waar de gemeente uiteindelijk ook voor kiest, mijn uitgangspunt blijft hetzelfde: Voldoe als gemeente in bijv. tien jaarlijkse stappen aan de norm of leg financieel onderbouwd uit waarom je er (nog) niet aan voldoet (comply or explain). Uiteraard dienen er wel voldoende, financieel onderbouwde, subsidieaanvragen te zijn. De kosten per inwoner zijn E1.116.000 (het huidige financiële verschil met vergelijkbare gemeenten): 36.000 (aantal inwoners) is E30,- per jaar voor een kunst & cultuurbeleid dat qua begroting gelijk is aan die van vergelijkbare gemeenten. Dit kan wellicht vanuit een verhoging van de onroerendezaakbelasting en de toeristenbelasting worden gefinancierd. Met deze som geld kan worden gekozen voor het in deze paragaaf geschetste derde alternatief: een cultureel reveille.
IV Besluit
Leiders die niet durven te leiden blijven managen
Met deze paragraaf sluit ik deze driedelige serie af. Chris van der Heijden in de Groene Amsterdammer:
“Ortega y Gasset verweet potentiële elites gemakzucht. In plaats van te durven, te leiden en vorm te geven kozen zij de eenvoudigste weg en lieten zich meevoeren als dode vissen in de stroom. (…)” Ik maak het bestuur van de SKOV en dat van de gemeente hetzelfde verwijt. Misschien is het meest verontrustende aan de gehele situatie wel dat onderwijskeuzes van de SKOV met grote, negatieve politieke gevolgen (steeds meer stemmen voor extreemrechtse partijen) zonder democratische controle blijven.
Zijn veel Volendammers (verwende) massamensen?
In mijn inleiding bij dit Deel III stelde ik twee vragen: Gedraagt de gemiddelde Volendammer zich ook als zo’n verwende massamens? De massamens die volgens Gasset niet in staat zou zijn om de verworvenheden van de Westerse beschaving waar hij wel dagelijks van profiteert te verdedigen. Of gedraagt de Volendammer zich als een betrokken burger, de hoeksteen van onze Westerse democratie? Ik stel allereerst vast dat de Volendammer het gebrek aan democratie in zijn eigen dorp eigenlijk geen enkel probleem lijkt te vinden. Ik durf mijn hand er dan ook niet voor in het vuur te steken dat toekomstige Volendammers tijdens landelijke verkiezingen niet zouden kunnen stemmen voor een samenwerking tussen conservatisme en fascisme.
Welke Volendamse kiezer denkt vanuit het algemeen belang?
Ik denk dat veel Volendammers (nog) geen burgers zijn die denken vanuit het algemeen belang. Het zijn eerder calculerende individuen. Ze hebben ook geen reserve (culturele bagage) ten opzichte van iemand die belooft al hun problemen op te zullen lossen. In hoeverre vormen die hoge percentages stemmen voor extreemrechts het negatieve maatschappelijke rendement van onze achterblijvende kunst & cultuuraanbod? Ik vind dat je als onderwijsmonopolist en lokale overheid hoe dan ook moet proberen om de voorkeur van Volendamse jongeren voor rechts-extremistische partijen te verminderen.
Herstelplan CDA (zie verkiezingsprogramma) onvoldoende ambitieus
Onze lage investeringen in kunst & cultuur zijn cultureel te verklaren vanuit een in vergelijking met Nederland Sterke Onzekerheidsvermijding (1 van de 6 Hofstededimensies). Wanneer je blijft graven, ligt de angst voor de vreemde en het vreemde er uiteindelijk aan ten grondslag. Wij hebben een cultureel bepaalde weerstand tegen innovatie en nieuwe ideeën. Ons chauvinisme wordt als beschermlaag ingezet tegen de sceptische buitenwereld. De lokale politiek heeft alleen oog voor de winstgevende economische infrastructuur en de indrukwekkende sportieve infrastructuur maar niet voor die haast vermolmde culturele infrastructuur. In die eerste twee wordt flink geïnvesteerd, in die derde vrijwel niet. Kinderen met een sportieve belangstelling krijgen meer kansen dan kinderen met een meer culturele belangstelling. In haar huidige verkiezingsprogramma heeft het CDA het in relatie tot het kunst & cultuurbeleid over een Herstelplan. Dat klinkt niet heel ambitieus of toekomstgericht. Zowel de gemeente als de SKOV kampen met een financieel conservatisme dat zijn oorsprong vindt in die sterk fluctuerende inkomsten van de vissers. Het percentage waarmee de jaarlijkse kunst & cultuurbegroting stijgt, en een coëfficiënt dat uitdrukt hoe deze nieuwe extra bestedingen worden verdeeld over traditionele en vernieuwende activiteiten kunnen duidelijkheid bieden. Met behulp van deze indicatoren kan het toekomstige gemeentebeleid worden geanalyseerd en beoordeeld. Volendam heeft een wethouder nodig die werk maakt van kunst & cultuur. Zou GroenLinks zo’n wethouder wel kunnen leveren?
Panelavond Waar staat de kunst? Woensdag 16 februari a.s. in PX
Aanstaande woensdag 16 februari wordt onder leiding van Özcan Akyol in de PX de panelavond Waar staat de Kunst? georganiseerd. Deelnemers vanuit de politiek zijn in ieder geval: Sean Tol (GroenLinks), Tomas Tol (Lijst Kras), Hans Schütt (Zeevangs Belang), Vincent Tuijp (CDA), Pim Bliek (PvdA), Saul Jonk (BVNL) en Jan Molenaar (VD’80). Aanvang 19:00.
Een Cassandravoorspelling
Omdat zij haar overeengekomen tegenprestatie niet leverde, legde oppergod Apollo een vreselijke straf op aan Cassandra, de oogverblindend schone dochter van de laatste koning van Troje. Ondanks dat hij haar de gewenste voorspellende gaven had geschonken, wilde zij toch niet met hem naar bed, hoewel dat wel was overeengekomen. Zijn straf was dat de door haar gedane onheilsvoorspellingen altijd zouden uitkomen maar nooit zouden worden geloofd.
